Alcoholgebruik

1. Kernboodschappen

2. Achtergrond

Overmatig alcoholgebruik is verantwoordelijk voor heel wat gezondheidsproblemen: het wordt geassocieerd met gedragsproblemen, levercirrose, kanker, hart- en vaatziekten en verwondingen, en is een van de belangrijkste oorzaken van vroegtijdige sterfte. Het alcoholverbruik ligt in de Europese landen ver boven het wereldwijde gemiddelde. Het verminderen van overmatig alcoholgebruik door middel van passende strategieën is dan ook een prioriteit op vlak van volksgezondheid.

Op internationaal niveau zijn schattingen van alcoholconsumptie vaak gebaseerd op verkoopgegevens. Deze data zijn geschikt voor het weergeven van langetermijntrends, maar laten niet toe om overmatig drinkgedrag vast te stellen. De gegevens van enquêtes zijn beter geschikt om overmatige alcoholconsumptie te beschrijven, hoewel zelfgerapporteerde gegevens onderhevig zijn aan onderrapportering en vertekening door rapportering van wat sociaal wenselijk wordt geacht.

In dit rapport beschrijven we drie indicatoren van overmatig alcoholgebruik gebaseerd op enquêtes en één indicator gebaseerd op verkoopdata:

1. Overmatig alcoholgebruik: wekelijks verbruik van meer dan 21 consumpties bij mannen en 14 consumpties bij vrouwen met een equivalent van 10 g pure alcohol (ethanol) per consumptie;
2. Wekelijkse hyperalcoholisatie (of "binge drinking"): consumptie van zes of meer glazen alcohol bij eenzelfde gelegenheid en dit minstens één keer per week;
3. Problematisch alcoholgebruik in het afgelopen jaar: mensen die de afgelopen 12 maanden problematisch drinkgedrag ervaren hebben, zoals gedefinieerd door het CAGE-instrument;
4. Gemiddelde alcoholconsumptie per persoon: schattingen gemaakt door de Wereldgezondheidsorganisatie, hier gebruikt voor international vergelijkingen.

3. Overmatig alcoholgebruik

Toestand in 2018

België

In 2018 rapporteerde 5,9% van de bevolking van 15 jaar en ouder een overmatig alcoholgebruik (meer dan 21 en 14 glazen per week bij mannen en vrouwen). Twee keer zoveel mannen als vrouwen worden beschouwd als excessieve drinkers. Aangezien de drempel voor het definiëren van overmatig alcoholgebruik bij vrouwen lager is dan bij mannen, duiden die resultaten op een veel lager verbruik bij vrouwen.

De hoogste prevalentie wordt waargenomen in de leeftijdsgroep 55-64 jaar en de laagste in de leeftijdsgroep 75+.

Regionale verschillen

In 2018 werd de hoogste prevalentie van overmatig alcoholgebruik waargenomen in Brussel, zowel voor mannen als voor vrouwen, terwijl de prevalentie lager was in Vlaanderen.

Trends

Op Belgisch niveau blijft de prevalentie van overmatig alcoholgebruik dalen. Tussen 2013 en 2018 werd een daling van 12% bij mannen en 8% bij vrouwen waargenomen.

Regionale verschillen

Bij mannen was tussen 2004 en 2013 de prevalentie van overmatig alcoholgebruik het hoogst in Wallonië en het laagst in Brussel. Sinds 2004 werd in Vlaanderen en Wallonië een continue daling van de prevalentie bij mannen waargenomen, terwijl in Brussel de daling in 2008 stopte, om vervolgens aanzienlijk te stijgen tussen 2013 en 2018. Als gevolg hiervan had Brussel in 2018 de hoogste prevalentie van alle gewesten.

Bij vrouwen was de prevalentie het hoogst in Brussel gedurende de gehele periode van observatie. In Vlaanderen werd vanaf 2001 een lichte daling waargenomen, zonder duidelijke trends in de andere gewesten.

Sociaaleconomische verschillen

Er is geen duidelijke sociaal-economische gradiënt in de prevalentie van overmatig alcoholgebruik.

4. Hyperalcoholisatie

Toestand in 2018

België

De prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie was 7,6% in België in 2018. Het kwam veel vaker voor bij mannen (11,5%) dan bij vrouwen (3,9%). De leeftijdsgroep 15-24 had de hoogste prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie (10,4%), gevolgd door de 55-64-jarigen (9,2%) en de 25-34-jarigen (9%).

Regionale verschillen

In 2018 werd een iets hoger percentage wekelijkse hyperalcoholisatie waargenomen voor mannen in Vlaanderen, en voor vrouwen in Brussel, maar die verschillen waren niet statistisch significant.

Trends

Op Belgisch niveau daalde tussen 2013 en 2018 de leeftijdsgestandaardiseerde prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie bij mannen (-18%), maar bleef ze stabiel bij vrouwen.

Regionale verschillen

Bij mannen was de prevalentie wekelijkse hyperalcoholisatie in 2008 nog significant hoger in in Vlaanderen, maar het verschil tussen gewesten is ondertussen kleiner geworden en niet meer significant. Tussen 2013 en 2018 wordt in alle drie de gewesten een dalende trend waargenomen.

Bij vrouwen zijn in Vlaanderen en Wallonië de prevalenties stabiel gebleven rond de 4%. Brussel kent daarentegen wel een daling, maar blijft nog steeds het gewest met de hoogste prevalentie.

Sociaaleconomische verschillen

Er is geen duidelijke sociaaleconomische gradiënt in de prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie.

Internationale vergelijking

De prevalentie van wekelijkse hyperalcoholisatie is hoger in België dan het EU-15-gemiddelde, zowel voor mannen (11,5% versus 8,4%) als voor vrouwen (3,9% versus 2,6%).

5. Problematisch alcoholgebruik

België

Problematisch alcoholgebruik wordt gedefinieerd op basis van antwoorden op een specifieke vragenlijst van vier items (CAGE) en is voorspellend voor alcoholafhankelijkheid. De prevalentie van problematisch alcoholgebruik in de afgelopen 12 maanden was 7% in België in 2018. Het was hoger bij mannen (9,5%) dan bij vrouwen (4,7%). De prevalentie van problematisch alcoholgebruik was het hoogst in de jongste leeftijdsgroep (9,8%), gevolgd door de leeftijdsgroep 25-44 en 45-54 (8,8%). De prevalentie was vergelijkbaar bij mannen en vrouwen in de leeftijdsgroep van 55-64 jaar.

Regionale verschillen

De prevalentie van problematisch alcoholgebruik in de afgelopen 12 maanden was het hoogst in Wallonië voor mannen en in Brussel voor vrouwen.

6. Totaal alcoholverbruik per persoon

Volgens schattingen van de WHO voor 2019 was het totale alcoholverbruik in België 10,8 liter pure alcohol per persoon (15+), wat lager was dan het EU-15-gemiddelde (11,1 liter). De Europese regio van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft het hoogste niveau (9,5 l) van alcoholgebruik ter wereld (5,8 l).

7. Meer informatie

Bekijk de metadata voor deze indicator

HISIA: Interactive Analysis of the Belgian Health Interview Survey

Definities

CAGE-instrument

Het CAGE-instrument is een veelgebruikte screeningtest voor probleemdrinken en mogelijke alcoholproblemen. De vragenlijst bevat vier 'ja-nee'-vragen en twee positieve antwoorden worden beschouwd als een waarschuwingssignaal voor mogelijk problematisch alcoholgebruik:
1. Heb je ooit de behoefte gevoeld om minder te drinken?
2. Ben je ooit bekritiseerd geweest over je drinken?
3. Heb je je ooit schuldig gevoeld over drinken?
4. Heb je ooit de behoefte gevoeld om 's ochtends vroeg een drankje te nemen ("eye-opener") om je zenuwen te kalmeren of om een kater kwijt te raken?

EU-15

De EU-15 komt overeen met alle landen die tussen 1995 en 2004 tot de Europese Unie behoorden: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, en Zweden. We vergelijken de Belgische gezondheidsstatus met die van de EU-15 omdat deze landen vergelijkbare sociaal-economische omstandigheden hebben.

Overmatig alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik, of overconsumptie van alcohol, wordt gedefinieerd als een consumptie van pure alcohol van meer dan 30 g voor mannen en 20 g voor vrouwen per dag; dit komt overeen met respectievelijk 21 en 14 standaardeenheden (van 10 g puur alcoholgehalte) per week.

Problematisch alcoholgebruik

Problematisch alcoholgebruik wordt gedefinieerd als 2 positieve antwoorden op de 4 vragen van het CAGE-instrument en is voorspellend voor alcoholafhankelijkheid.

Totaal alcoholverbruik per persoon

Het totale alcoholverbruik per persoon is het gerapporteerde driejaarlijks gemiddelde en het niet-gerapporteerde alcoholverbruik van de bevolking (15 jaar en ouder), uitgedrukt in liters pure alcohol per jaar. Het gerapporteerde alcoholverbruik verwijst naar officiële statistieken (productie, import, export en verkoop of taxatiegegevens). Het niet-gerapporteerde alcoholverbruik verwijst naar alcohol die niet getaxeerd is en buiten het gebruikelijk systeem van overheidscontrole valt; dit kan echter wel ingeschat worden aan de hand van specifieke enquêtevragen. https://www.who.int/data/gho/indicator-metadata-registry/imr-details/465

Wekelijkse hyperalcoholisatie

Wekelijkse hyperalcoholisatie wordt gedefinieerd als consumptie van ten minste 6 standaardeenheden (van 10 g puur alcoholgehalte) bij dezelfde gelegenheid, ten minste eenmaal per week. Dit wordt ook vaak “binge drinking” genoemd.

Referenties

1. Gezondheidsenquête, Sciensano, 1997-2018. https://www.sciensano.be/nl/projecten/gezondheidsenquete-0
2. Eurostat. http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database
3. Wereldgezondheidsorganisatie, GISAH, 2019. http://apps.who.int/gho/data/node.gisah.A1036?lang=en&showonly=GISAH

Gelieve deze pagina als volgt te citeren: Sciensano. Determinanten van Gezondheid: Alcoholgebruik, Health Status Report, 25 Juni 2020, Brussel, België, https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-gezondheid/alcoholgebruik